Kamil Kmak
- 26 sty 2021

Poseł Józef Steinhof, zamordowany w Auschwitz

Józef Steinhof urodził się w Wojnarowej w powiecie grybowskim w roku 1892. Jego rodzina określana jest w źródłach jako zamożna rodzina chłopska. Już jako dwudziestolatek podjął działalność polityczną, jako organizator struktur partii PSL w powiecie grybowskim. W Grybowie, skąd pochodziła jego matka, Maria z Tomaszewskich, został członkiem Rady Nadzorczej Kasy Zaliczkowej i Zarządu Spółdzielni Rolniczej "Orka". W 1928 r. przejął od posła Jana Cielucha kierownictwo Polskiego Stronnictwa Ludowego, później Stronnictwa Ludowego (SL) w powiecie grybowskim. Wraz z Wincentym Witosem organizował wiece i strajki chłopskie, w Wojnarowej, Stróżach i Grybowie, za co został skazany na dwa lata więzienia w zawieszeniu. W styczniu 1934 r. objął wakujący mandat poselski i posłem pozostał do rozwiązania parlamentu 10 lipca 1935 r. W 1937 r. powtórnie skazany za współorganizację strajków chłopskich. Podczas okupacji niemieckiej, 18 lipca 1942 r. został aresztowany przez gestapo, więziony w Nowym Sączu i Tarnowie, a następnie osadzony w Auschwitz, gdzie zachowała się jego dokumentacja obozowa wraz ze zdjęciem; numer więźnia: 79606. Zginął 20 maja 1943 r. Jest bohaterem "Polskiego Słownika Biograficznego". Opracowanie pt. "Monografia Wojnarowej" opublikowane na stronie msus.edu.pl zawiera następującą relację o aresztowaniu i śmierci posła: "W dniu 21 lipca 1942 r. przybyło gestapo do wpływowego i zamożnego gospodarza, Józefa Steinhofa, który przed wojną brał udział w życiu politycznym i był posłem na sejm ze Stronnictwa Ludowego. Jako pretekst podano znalezione u niego narty, częściowo też pochodzenie żydowskie, gdyż rodzice jego byli wychrztami. W gruncie rzeczy chodziło o unieszkodliwienie człowieka czynnego i światłego. Zaraz z miejsca aresztowano wymienionego, gestapowcy kazali sobie podać dobrze jeść i pić, a gdy żona chciała mężowi dać posiłek, nie pozwolili na to i musiał on stojąc asystować przy drugim śniadaniu zbirów. Wywieziono go do Nowego Sącza, a potem do Tarnowa i Oświęcimia, skąd w niespełna rok przyszła wiadomość o jego śmierci."

Istotnie w czasie badań archiwalnych i opracowania listy przetrzymywanych w grybowskim otwartym getcie Żydów z okolic Grybowa natrafiłem na nazwisko Steinhof w bazie Yad Vashem. Rodzina z nieodległego Mogilna, Eili i Chana Steinhofowie z czworgiem dzieci, którzy znaleźli się w getcie w Grybowie według relacji siostry zamordowanego, Racheli Horowitz, znalazła się na pomniku pamięci wśród przeszło 1770 ofiar - pomnik ten powstał w ramach projektu "Ludzie, nie liczby - Grybów" w roku 2019. Rodzicami Eiliego i Racheli byli Berl i Hinda. W metrykach gminy izraelickiej w Grybowie znajduje się wpis z 27.01.1878 r. dokumentujący narodziny Abego, syna Berela Steinhofa z Krużlowej Niżnej i Jenty zd. Greiman rodem z Boguszy. Przy obrzezaniu obecny był Eliasz Steinhof z Osikowa (obecnie część Siołkowej). 10.03.1876 r. w Mogilnie urodził się Mozes,19.03.1879 r. Chaim, a 28.03.1881 Jakob, synowie Herscha Steinhofa i Estery Ruchli, córki Mozesa Steinhofa z Piątkowej. 08.11.1885 zapisane są narodziny Reizel, córki Herscha Steinhofa z Mogilna i Estery, tym razem opisanej jako córka Mozesa i Lai Braun z Zawady. Tak samo opisano rodziców Józefa Steinhofa, urodzonego 14.01.1888 w Mogilnie, dodatkowo Hersch opisany jest tu jako dzierżawca propinacji. Wśród okolicznych właścicieli ziemskich w spisach z pocz. XX wieku znaleźć można Herscha i Chaima Steinhofów, jako właścicieli Wojnarowej. W 1883 r. odnotowano ślub Altera Akermana z Lipnicy Górnej z Riwką, córką Eliasza i Reizli Steinhofów z Osikowa. 1 listopada 1888 r. n cmentarzu żydowskim w Grybowie pochowano dwuletniego Irychema Steinhofa zmarłego na anginę, syna Berla i Hindy Steinhofów z Krużlowej Niżnej. W rejestrze mieszkańców Nowego Sącza z 1890 r. znaleźć można kucharkę Chanę Steinhof z Krużlowej.

Istniała zatem zbieżność nazwiska i zbieżność geograficzna miejscowości w pobliżu Grybowa, potwierdzona wielokrotnie w źródłach.

Potwierdzeniem możliwości istnienia związku aresztowania Józefa Steinhofa z jego żydowskim pochodzeniem jest dopiero odnaleziona w aktach parafii w Grybowie metryka ślubu rodziców posła: Stanisława Steinhofa, ekonoma w Stróżnej, i grybowianki Marii z Tomaszewskich, c. Michała Tomaszewskiego i Wiktorii zd. Dudrowicz. Stanisław Steinhof opisany jest jako ochrzczony przed 12 laty "neofita", jego rodzice to Eliasz Steinhof i Adelina zd. Braun. Ślub odbył się 15 sierpnia 1889 roku.

Jest jeszcze jeden dokument łączący posła Józefa Steinhofa z Grybowem - w zbiorze metrykalnym Gminy Izraelickiej w Grybowie zachowała się metryka zgonu z 1904 r. Eidli Steinhof "wdowy po Eliaszu Steinhof z Krużlowej", zmarłej w Krużlowej Wyżnej w wieku 79 lat. Pogrzeb odbył się 17 września 1904 r. na cmentarzu żydowskim w Grybowie.

Bez większych wątpliwości możemy przypisać tym samym związek rodzinny posła Steinhofa z cmentarzem żydowskim w Grybowie - Siołkowej.

Czy prawdą jest przekaz, że żydowskie pochodzenie ze strony ojca stało się powodem zatrzymania i zesłania do obozu śmierci, czy też powodem była działalność polityczna - nie sposób dociec. Jednakże odnalezienie i potwierdzenie w źródłach związku rodzinnego Józefa Steinhofa z gminą izraelicką w Grybowie dodaje nowego wymiaru tej tragicznej historii.

Józef Steinhof znalazł się wśród 134 nazwisk ofiar z Ziemi Grybowskiej na Pomniku Ofiar Faszyzmu odsłoniętym w 1959 r. w grybowskim Parku Miejskim.