Okupacja rosyjska w Grybowie - 1914

Wojska rosyjskie zajęły Grybów 17 listopada 1914 r. i przebywały tu do 12 grudnia, plądrując zapasy żywności, niszcząc dobytek i zabudowania, do czasu aż zostały wyparte przez oddziały austro-węgierskie i pruskie. "Mieszkańcy chowali jedzenie w studniach, zakopywali w ziemi, a nawet między słomą w dachach domostw". Ze szczególną nienawiścią Rosjanie traktowali Żydów. Wielu grybowian udało się przed inwazją na uchodźstwo do Czech i Austrii, o czym świadczą archiwalia - księgi adresowe, korespondencja, a nawet grybowski Rejestr Mieszkańców, w którym znajdujemy grybowian urodzonych w Wiedniu i innych miastach Cesarstwa. Wśród uchodźców był m.in. burmistrz Grybowa Karol Czapliński, którego na stanowisku zastąpił aptekarz Józef Hodbod.

W Archiwum Narodowym znaleźć można szczegółowy spis zniszczeń wojennych, przesłany przez grybowski magistrat do starostwa (które nb. też znajdowało się w Grybowie), wraz z nazwiskami właścicieli nieruchomości i lokalizacją - wśród nich może znajdziecie swoich pra(pra)dziadków, lista w całości:

"a) zupełnie zniszczone

1/ dom mieszkalny Maksymiliana Sandowicza przy ul. Sądeckiej

2/ dom mieszkalny i stajnia Józefy Wachulskiej przy ul. Sądeckiej

3/ dom mieszkalny Józefa Skrabskiego przy ul. Sądeckiej

4/ dom mieszkalny Jana Mordarskiego przy ul. Siołkowskiej

5/ dom mieszkalny Antoniego Szpakowskiego przy ul. Ogrodowej

6/ dom mieszkalny Eliasza Gottloba przy ul. Różanej

7/ dom mieszkalny Eliasza Reicha przy ul. Różanej

8/ stodoła Kazimierza Michalika na Górkach

9/ stodoła Jana Skrabskiego na Przedmieściu

10/ dom mieszkalny Michaliny Świerczyńskiej na Równiach

11/ budynek c.k. Sądu, własność Hodboda i Milana

12/ dom mieszkalny Emila Kohna przy ul. Grunwaldzkiej

13/ dom mieszkalny Salomona Goetza przy ul. Grunwaldzkiej

14/ dom mieszkalny Katarzyny Sekuła na Strzylawkach

15/ dom mieszkalny i gospodarczy Kazimierza Gucfy na Bykówce

16/ budynki na targowicy miejskiej

17/ trupiarnia na cmentarzu żydowskim

b) częściowo zniszczone:

1/ dom mieszkalny Maryi Nalepa przy ul. Cmentarnej

2/ dom mieszkalny Tomasza Czaplińskiego przy ul. Cmentarnej

3/ cegielnia parowa Stanisława Kmaka

4/ dom mieszkalny Antoniego Szpakowskiego / poczta

5/ dom mieszkalny Teodozyi Adamaszek obok wiaduktu

6/ dom mieszkalny Gerschona Goetza obok wiaduktu

7/ dom mieszkalny Jaworskich przy ul. Kościuszki

8/ dom mieszkalny Szczepana Nalepy / dawniej Kozierowski / ul. Sądecka

9/ dom mieszkalny Lieby Kauftheil przy ul. Siołkowskiej

10/ rzeźnia miejska

11/ szkoła żeńska

12/ dom mieszkalny dawniej Węgrowskiego przy ul. Grunwaldzkiej

13/ dom mieszkalny Władysława Gomółki przy ul. Węgierskiej

14/ Synagoga przy ul. Różanej

15/ dom mieszkalny Jana Mordarskiego przy ul. Kościuszki

16/ budynek Tow. Sokół

17/ dom mieszkalny, stodoła i stajnia Stanisława Kasztelewicza

/ dawniej Zabierzowskich / ul. Kościuszki

18/ dom mieszkalny Dawida Goldbergera ul. Kościuszki

19/ dom mieszkalny Pejsacha Goldberga ul. Kościuszki

20/ dom mieszkalny Jana Rosiniaka ul. Kościuszki

21/ dom mieszkalny Wincentego Śmiałowskiego ul. Szeroka

22/ dom mieszkalny spadkob. Elżbiety Krokowskiej ul. Grunwaldzka

23/ dom mieszkalny Dra Stanisława Rokacha przy ul. Grunwaldzkiej

24/ dom mieszkalny Jochwety Herbach ul. Grunwaldzka

25/ dom mieszkalny Chaima i Izaaka Herbachów ul. Grunwaldzka

26/ dom mieszkalny Jana Muchowicza / apteka / Rynek

27/ dom mieszkalny Antoniego Szpakowskiego ul. Kościuszki

Prócz wymienionych jest cały szereg domów, które doznały mniejszych uszkodzeń przez zniszczenie ubikacyi mieszkalnych, budynków gospodarczych jak stajen, stodół i.t.p."

(Pisownia oryginalna, poprawiono wielkość liter; ul. Sądecka to dziś Kazimierza Wielkiego; Siołkowska - Jakubowskiego; Różana - Kilińskiego; Szeroka - Armii Krajowej)

Źródło to jest niewątpliwie ciekawe z wielu względów, obrazuje topografię Grybowa wraz z mieszkańcami przed ponad stu laty. Przede wszystkim jednak, w kontekście dzisiejszych wydarzeń, pokazuje jak destrukcyjna jest wojna i jak lokalnie dotyka zwykłych ludzi, pozbawiając ich dachu nad głową, nie wspominając o ofierze życia wojskowych i cywilnej ludności.

Źródła: Arch. Narodowe w Krakowie, Oddział w Nowym Sączu, Akta Miasta Grybowa, Akta budowlane z lat 1900-1919; fragment monografii "120 lat ZSZ w Grybowie" Zofii Marchel-Święs; fot. Fotopolska.eu - zabudowania w pobliżu dworca kolejowego w Grybowie), oprac. Kamil Kmak