- Kamil Kmak
Podsumowanie działań w roku 2022
Rok 2022 miał być dla nas przede wszystkim rokiem szczególnych wydarzeń organizowanych wokół 80. rocznicy Zagłady z 1942 r. i przekazania głosu Ocalałym grybowianom w ich sztuce i rodzinnych opowieściach. Stał się rokiem wojny za naszymi granicami.
Wypełniliśmy ten rok, na ile potrafiliśmy, treścią dotyczącą historii Grybowa, historii Zagłady żydowskiej społeczności naszej miejscowości, upamiętniliśmy grybowskie ofiary wraz z ich potomkami i krewnymi, którzy przyjechali do nas z Izraela, Stanów Zjednoczonych i innych krajów. Podjęliśmy się również trudnego zadania - by temat wykorzenienia i powtórnego ukorzeniania, obecny w sztuce Eliego Dinera i Leeli Corman, drugiego i trzeciego pokolenia Ocalałych grybowskich Żydów, przedstawić jako problem uniwersalny, dotykający dziś szczególnie wojennych uchodźców, z Ukrainy i innych krajów dotkniętych konfliktami zbrojnymi.
W nasze działania, koncentrujące się wokół sztuki, włączyliśmy przebywające w Grybowie i okolicach osoby z Ukrainy dotknięte wykorzenieniem.
Sztukę Eliego Dinera i Leeli Corman, która przyjechała do Grybowa w sierpniu, razem z sześcioma innymi żydowskimi rodzinami grybowian, wystawiliśmy w Parku Miejskim i bibliotece Liceum Ogólnokształcącego im. A. Grottgera w Grybowie - dwuczęściowa wystawa była obecna w przestrzeni Grybowa przez trzy letnie miesiące. Towarzyszyły jej warsztaty malarskie inspirowane sztuką Eliego Dinera i warsztaty komiksu przeprowadzone przez Leelę Corman. Jesteśmy ogromnie dumni z naszej pierwszej większej papierowej publikacji - albumu z pełnym katalogiem wystawy, w tym dwoma komiksami Leeli przetłumaczonym na język polski, opowiadającymi o jej grybowskim Mendlu Lipczerze dziadku i jej związku z Polską i Grybowem. Wystawiliśmy, i obecna jest zatem w albumie, również sztukę dziadka Leeli, Mendla Lipczera, grybowianina Ocalałego z Zagłady. Jeszcze jednym Ocalałym, którego rodzinne pamiątki i dzieła pokazaliśmy, jest Jakub Scherman, dzięki uprzejmości jego córki, dr. Rivki Sherman-Gold.
Na wystawie i w katalogu zawarliśmy łączące się poprzez sztukę street art - murale "Cichego Memoriału - Grybowskiej Sagi" - historie i rodzinne pamiątki rodzin Riegelhauptów i Gottlobów, rodzin z murali przy ul. Kilińskiego i Węgierskiej.
Wiosną ukazał się "Slow Przewodnik. Beskid Niski" wyd. SBM autorstwa Katarzyny Zaparaniuk, w której Saga i grybowskie murale zajmują dużo miejsca. Wraz z albumem autorskim Arkadiusza Andrejkowa i albumem wystawy "Wykorzenieni/Ukorzenieni" to kolejne miejsce, gdzie uwiecznione zostają nasze murale, które są przecież sztuką efemeryczną. Koniec roku przyniósł informacje o naszych działaniach w magazynach "Pismo" i "Karta".
W sferze publikacji online miniony rok to ponad 170 krótszych i dłuższych wpisów na niniejszej stronie
Był to również rok wyjątkowych spotkań
W marcu mieliśmy drobny udział, dzięki poszukiwaniom genealogicznym, w połączeniu dwóch części rodziny łemkowskiej z Florynki - wysiedlonej na teren Ukrainy i wysiedlonej w akcji "Wisła" na tzw. Ziemie Odzyskane - Klary i Julii z córeczką Sonią.
Podczas trzech organizowanych przez nas z plastyczką Gosią Bagnicką warsztatów plastycznych stworzyliśmy przestrzeń twórczej kreacji i wspólnej zabawy dla młodzieży z Ukrainy i z Grybowa.
W czerwcu po raz pierwszy reprezentowaliśmy Grybów podczas ogólnopolskiej konferencji Liderów Dialogu Forum for Dialogue w Wiązownej pod Warszawą. Forum Dialogu wsparło grantem nasz projekt 80. rocznicy Zagłady z wystawą i koncertem.
Czerwiec to również wernisaż naszej wystawy, po którym z przedstawianą sztuką zapoznaliśmy uczniów trzech grybowskich szkół.
Także w czerwcu Grybów odwiedzili potomkowie rodziny Gottlobów, córka Ocalałego z Auschwitz Chiela Gottloba pani Hena z mężem i synem.
Sierpień to całe mnóstwo spotkań - upamiętniających, edukacyjnych, spotkań ze sztuką, a także po raz pierwszy w Grybowie - spotkanie z muzyką żydowską, podczas wyjątkowego koncertu dzień, gdy w Grybowie publicznie po raz pierwszy od Zagłady publicznie zabrzmiały języki jidysz i hebrajski. Po koncercie wśród dzieł grybowskich Ocalałych w bibliotece mieszkańcy Grybowa i goście - spotkali się przy wspólnym posiłku i rozmowie.
Trwałą pamiątką rocznicy, oprócz wydanego albumu, jest zasadzone w Parku Miejskim drzewo, symbolizujące ukorzenianie tego, co wykorzenione, odnowę pamięci i więzi. To też nasze kreatywne, skonsultowane z artystą, twórcze rozwinięcie cyklu 'Uprooted' (pl. "Wykorzenione") Eliego Dinera. Drzewko opatrzone jest pamiątkową kamienną tabliczką z cytatem z ks. Jeremiasza: "odbuduję cię a nie zburzę, zasadzę cię a nie wykorzenię". Sadziliśmy je razem - Polacy katolicy i niekatolicy, Żydzi - potomkowie Ocalałych z Zagłady, Łemkowie dotknięci wysiedleniem, osoby z Ukrainy dotknięte uchodźstwem - razem kręgiem otoczyliśmy drzewo, symbol odrodzenia. Ta chwila na lata i dekady zostanie w naszej pamięci. Doprowadziliśmy również, dzięki wsparciu Howarda Ungera, do odnowienia macewy znajdującej się na masowej mogile 360 Żydów rozstrzelanych 20 sierpnia 1942 r. w Białej Niżnej k. Grybowa. Na cmentarzu żydowskim w Siołkowej przeprowadziliśmy, jak co roku, trzy akcje porządkowania. Kontynuujemy starania i wsparcie dla Stowarzyszenia Łemków w celu upamiętnienia historycznego wiecu Łemków we Florynce z 1918 r.
We wrześniu zamknęliśmy naszą wystawę w LO i Parku, a w Szkole Podstawowej nr 1 w Grybowie otworzyliśmy kolejną, przygotowaną przez Żydowskie Muzeum Galicja - dotyczącą sztuki i biografii ilustratora Jana Marcina Szancera, na której wychowały się pokolenia Polaków. Cieszymy się, że mogliśmy dzięki ofercie Muzeum gościć tę niezwykłą wystawę, która wcześniej w Krakowie przyciągnęła tłumy, również w naszym niewielkim Grybowie
Październik to również wyróżnienie przez Ośrodek KARTA założyciela Społecznego Archiwum Grybowa i współzałożyciela Saga Grybów, Kamil Kmak, nagrodą im. Janusza i Katarzyny Miernickich za działania na rzecz pamięci historycznej, służące wspólnocie obywatelskiej. W tym samym miesiącu, również w Warszawie, na zaproszenie Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN prezentowaliśmy nasze działania jako dobre praktyki w czasie warsztatów dla samorządowców i lokalnych aktywistów z całej Polski.
Cieszymy się, że Grybów i nasze projekty oraz działania innych podmiotów, w które się twórczo włączamy, wykorzystujące zasoby Społecznego Archiwum Grybowa, są dostrzegane w skali ogólnopolskiej i mogą być inspiracją dla innych miejscowości
Listopad i grudzień to kolejne niezwykłe spotkania - dzięki Marysi Adamik, która dołączyła do Sagi w tym roku podczas tworzenia wystawy, odnaleźliśmy po dziesiątkach lat wnuka doktora Rubina Besena, adwokata i społecznika, Paula. Spotkaliśmy się już wielokrotnie w Grybowie i Krakowie i wspólnie rekonstruujemy życie córki Rubina i Pauli Besenów a mamy Paula, Ruty.
I tak minął rok trudny ze względu na toczącą się obok wojnę i trudny ze względu na tematy Zagłady i wykorzenienia, jakie podjęliśmy. Mamy nadzieję, że treść, jaką go wypełniliśmy, wniosła wartość w życie grybowian i wszystkich uczestników spotkań i działań, które zainicjowaliśmy. Dla nas spełniło się, przy mocnych staraniach i współpracy bardzo wielu osób, kilka marzeń, obecnych w naszych głowach i sercach od wielu lat - wydanie prac Leeli Corman w języku polskim, wystawienie sztuki Eliego Dinera w miasteczku jego ojca, zabrzmienie żydowskiej muzyki i języka w przestrzeni naszego miasteczka, pierwsze papierowe publikacje, odnalezienie poszukiwanych od wielu lat potomków grybowskich rodzin.
Jednak najważniejsze to spotkania i budowanie wzajemnego zrozumienia, empatii i zaufania.
Za co ogromnie dziękujemy jeszcze po raz wtóry -
Grybowianom obecnym w Grybowie i rozproszonym po świecie
Forum Dialogu Forum for Dialogue
Burmistrzowi Miasta Grybów
arrtstom Eli Diner, Leela Corman, Arkadiusz Andrejkow
Studio Graficznemu Fesido
i wszystkim, którzy aktywnie wsparli nas twórczo i organizacyjnie
Niech rok 2023 przyniesie koniec wojny i więcej porozumienia, budowania trwałych więzi między ludźmi, narodami, religiami i kulturami, w skali lokalnej i globalnej
Z naszej strony - zapraszamy do śledzenia naszych dalszych publikacji i działań - jeśli wszystko pójdzie zgodnie z naszymi zamierzeniami i spełnią się kolejne marzenia, w tym roku powstanie kilka nowych murali oraz album. Mamy również nadzieję na wiele nowych odkryć i ciąg dalszy ciekawych propozycji współpracy :)
