Fotografia grybowskich chaluc - sióstr Einhorn i Feigi Riegelhaupt

Po raz pierwszy publikujemy szczególne zdjęcie. Fotografia wykonana w zimowej aurze przed 1933 r. przedstawia trzy grybowianki - siostry Einhorn: Rebekę (Ryfkę) i Matyldę (Malkę, Manię) oraz ich młodszą przyjaciółkę Feigę Riegelhaupt. Zdjęcie jest szczególne z tego powodu, że te trzy kobiety, jako jedne z bardzo nielicznych w całym Grybowie, szczęśliwie wyemigrowały do Brytyjskiej Palestyny przed dramatem II wojny światowej i uniknęły Zagłady (inni to siostry Fuehrer, Estera i Adela, oraz trzej bracia Rieger, Eliezer, Saul i Naftali z rodzicami Józefem i Anną). Emigracja taka była znacznie utrudniona przez Brytyjczyków, chętni musieli otrzymać stosowny certyfikat, których liczba była bardzo ograniczona. Wyjazd (alija) była poprzedzona długim przygotowaniem, nad którym czuwały organizacje syjonistyczne, i często wieloletnim oczekiwaniem. W Grybowie działała prężnie syjonistyczna organizacja Hanoar Hacijoni, kierowana przez dra praw Rubina Besena. Podwaliny pod ruch w Grybowie położył dziesiątki lat wcześniej Samuel Goldberg, postać, której sława sięgała daleko poza Grybów, uczestnik kongresów syjonistycznych. Siostry Einhorn były aktywnymi działaczkami ruchu w Grybowie - Ryfka prowadziła bibliotekę hebrajską, była znawczynią i nauczycielką tegoż języka, Mania udzielała się w kółku dramatycznym (teatralnym). Sara Landau, ich siostra, prowadziła Stowarzyszenie Kobiet Żydowskich "Miriam". O wszystkim tym informują archiwalne numery "Nowego Dziennika". W Rejestrze Mieszkańców znajdziemy datę wymeldowania z Grybowa i wyjazdu do Palestyny sióstr Rebeki i Matyldy: 6 września 1933 r. Jednak "Nowy Dziennik" już w 1932 r. zawierał artykuł o wyjeździe tej drugiej: "Z Grybowa. Z okazji wyjazdu pierwszej chalucy z naszego miasta tow. Malki Einhorn do Palestyny urządziła Organizacja sjońska w ub. sobotę wieczór pożegnalny, na którym przemawiali pp. Dr Besen i Feiga Riegelhauptówna. Następnego dnia staraniem p. Linzera [dentysty] żegnał ruchliwy klub sportowy Hakoach nadzwyczaj udaną wieczorynką tow. Einhornównę. Przemówienie wygłosił p. Emil Kohn. W obu wieczorach brała ludność żydowska liczny udział i do późna rozbrzmiewały pieśni hebrajskie. W poniedziałek rano wszyscy członkowie organizacji wyruszyli na stację kolejową, by pożegnać wyjeżdżającą chalucę." ("ND", nr 320/1932).

W Grybowie pozostał brat, Izaak Einhorn, powszechnie znany handlarz szkłem i porcelaną (nagrane wspomnienia p. Wiktorii Walor-Zięby o rodzinie Einhornów można znaleźć na naszej stronie, tu: https://www.facebook.com/204972602942791/videos/344779373391341).

W izraelickich metrykach ślubów gminy grybowskiej zachował się akt ślubu ojca całego rodzeństwa, Abrahama Einhorna, z Rachelą Linker, urodzoną w 1870 r. i zmarłą w 1938 r. w Grybowie. Według Rejestru Mieszkańców była ona matką Rebeki i Matyldy, a pozostała część rodzeństwa to dzieci pierwszej żony Abrahama, Mariem Laji, również z domu Linker (prawdopodobnie spokrewnionej z Rachelą), która zmarła w 1898 r. W Berlinie mieszkały pozostałe siostry: Chana Emmerich, Sara Landau oraz Bluma Strenger. Bluma i Sara w 1939 i 1940 r. powróciły do Grybowa i zamieszkały w domu rodzinnym (w kamienicy przy grybowskim rynku). W archiwum Muzeum Bojowników Getta w Izraelu zachowała się korespondencja prowadzona poprzez Czerwony Krzyż między Blumą Strenger zd. Einhorn, a jej synem Abrahamem, który również mieszkał w Palestynie. Ostatni zachowany list pochodzi z 1941 r. Cała rodzina pozostała w Polsce zginęła najpewniej w 1942 r. (świadkiem tzw. likwidacji getta była siedmioletnia pani Wiktoria).

Feiga Riegelhaupt, córka fryzjera Leona i Estery, poszła w ślady starszych koleżanek i dokonała aliji w 1935 r. Jej córka, p. Esther Gilboa, podzieliła się tym zdjęciem matki (z prawej strony fotografii) i sióstr Einhorn, oraz przywiozła do Grybowa w 2019 r. album matki, w którym znajduje się kilka zdjęć z naszego miasteczka. Esther pamięta siostry Malkę i Ryfkę Einhorn z dzieciństwa, według jej wiedzy zmarły one bezdzietnie. Udało się nawiązać kontakt z prawnukiem Blumy Strenger, mamy nadzieję, że uda się otrzymać informacje o dalszym życiu sióstr Einhorn i późniejsze ich fotografie. Piąta siostra, Chana Emmerich zd. Einhorn, 02.03.1943 r. została deportowana do Auschwitz, gdzie poniosła śmierć. W Berlinie znajduje się kamień jej pamięci (Stolperstein). Dziękuję Esther Gilboa i p. Wiktorii Walor-Ziębie za wspomnienia o rodzinie Einhornów. Na publikację czeka album i korespondencja Feigi Riegelhaupt oraz liczne pamiątki i opracowanie o rodzinie prof. Eliezera Riegera i Samuela Goldberga. Istnieją niejasne poszlaki, że wojnę i Zagładę mógł przeżyć również dr Rubin Besen i jedna z jego córek.

Feiga Riegelhaupt